Saunia e Solomona Muingi
O le faamaeaina o le Sh116 miliona faaopoopo tau fa'i ma fale gaosi i Taveta, Taita Taveta itumalo, o loʻo tumau pea i le limbo ina ua taofia le fausiaina.
O le poloketi na fa'atupeina e le Iuni a Europa, na fa'atulaga e fausia ai se maketi sauni mo le faitau selau o faifa'ato'aga fa'i i le itulagi ae e le'i mae'a, i le lima tausaga mulimuli ane.
O le fausiaina o nofoaga autu o aoina i totonu o le eria ua taofia foi. O le fale gaosi na faʻatulaga e maeʻa ia Setema 2020.
O le tau o le tamaoaiga ma le maualalo o le paketi ua mafua ona o le poloketi ua le mafai ona manaʻomia nei se Sh126 miliona faaopoopo e amata ai galuega.
O le taofia o le falegaosimea ua tuua ai le silia ma le 6,000 faifaatoaga fa'i i totonu o le itulagi ua faateleina le gaosiga o faʻi i luma atu o le fausiaina e aunoa ma se maketi saunia.
O lo'o faitauina e le au faifa'ato'aga tupe gau ma tagata fai fa'ato'aga ma tagata fai pisinisi o lo'o i ai se aso fa'ato'aga e fa'aoga ai le au faifa'ato'aga i le nofoaga mauoloa.
O le 2017 na siitia ai e le aufaifaatoaga fa'i i Taveta le eka i lalo o le fa'i mai le 2,080 hectares i le taimi nei e ova atu i le 4,604 hectares, ma mafua ai le fua faatatau e sili atu i le 265,280 tone i tausaga taitasi.
O le itumalo ua avea nei ma faʻi lona lua i le atunuʻu atoa, faʻamauina le faʻatupulaia o le gaosiga o le 10 pasene, e tusa ai ma le Kenya Agricultural and Livestock Research Organisation.
Afai e maeʻa, o le a faʻatautaia e le pisinisi le valu tone o faʻi i le aso ma e faʻamoemoe e faʻatupulaia le tamaoaiga i le Sh7 piliona. Sa fa'apea fo'i e fa'atupuina le silia ma le 38,000 avanoa faigaluega tu'usa'o ma fa'alatalata.
O le vaiaso na te’a nei na fa’amaonia mai ai e le Komiti o Fa’ato’aga, Fa’ato’aga ma Faigafaiva a le fono a le itumalo, ua tu’u le galuega i le ogatotonu o le atunu’u ona o le leai o se tupe.
"O le poloketi e tatau ona faʻatupeina e le Iuni a Europa i le tau o le Sh110 miliona ae o le malo o le itumalo o loʻo i luga o le Sh6 miliona mo le maeʻa ma le gaioiga atoa," o le tala lea a Stephen Nzai, le taʻitaʻifono o le komiti, i le asiasiga i le Aso Faraile.
O le tele-miliona laau na fuafuaina e faʻamalosia ai le faʻaopoopoga o tau o le gaosiga o faʻi ma le saogalemu o meaʻai i nofoaga matutu ma semi-matutu o le itumalo.
Ae ui i lea, na taʻua e Nzai o le taimi faʻameaalofa o le poloketi na muta ia Fepuari 19, 2020, ma o lona tapunia na faʻagasolo e aunoa ma le faʻaaogaina.
“O le falegaosimea ua 70 pasene ua mae’a ma o le taimi nei o lo’o taofia ona o le leai o se tupe. Ole aofaʻi ole Sh53 miliona ua uma ona faʻaalu mo le fausiaina o le falegaosimea ma le iva nofoaga e aoina ai, "o le tala lea a le Marungu MCA.
Na taua atili e le komiti e faapea, o le galuega e pei ona i ai, e le mafai ona faatino ona o le le lava o masini gaosi, faamamago mai le la ma le tele o le suavai maua.
Fai mai Joel Mnene, o se faifa'ato'aga i Mboghoni, o le tele o fa'i o lo'o gaosia a le o le leaga pe leai foi se manuia i le au faifa'ato'aga ona o le taugata o tau.
Fai mai a ia, o le tele o faifaatoaga e maualuga le faʻamoemoe e manuia mai a latou gaosiga faʻateleina, ma faʻanoanoa ona o le tuai ona mafua ai le tele o gau.
“O se itu e faanoanoa ai ona ua le mafai ona amata le galuega e ui o loo faaauau pea ona faitau tupe gau a le aufaifaatoaga. O le le lava o tau masani mo a tatou fua o faatoaga ua tatala ai le avanoa mo le au faifaatoaga e faaaoga ai le aufaifaatoaga,” o le saunoaga lea a le sui o le Taita Taveta Banana Cooperative Society (Tataba) i le Star i se faatalanoaga.
Fai mai le au faifaatoaga o lo o latou teu tupe i luga o tau faaopoopo e faateleina ai a latou tupe maua mai fua o faatoaga.
"Na matou faʻamoemoe e sauni le fale i le 2020 e pei ona faʻasalalau muamua. O le lua tausaga mulimuli ane, o loʻo faʻatau atu pea e le aufaifaʻatoʻaga a latou faʻi i le au fai pisinisi i se tau lafo," o le tala lea a Jack Mutua, o se faifaʻatoʻaga faʻi i Kitobo.
Ina ia mautinoa le fa'atumauina o le gaosiga, ua talia e le au faifa'ato'aga fa'atekonolosi fou e fa'atupuina ai fatuga o le tu'ufa'atasi.
Ua latou fa'atuina fo'i se tekonolosi fa'atele vave mo fatuga o le aganu'u i Kitobo.
Fai mai le teutupe a Tataba, Ndelejai Msangi, o le galuega faatino o le faatupulaia o laau toto o le a fesoasoani i le aufaifaatoaga e gaosia a latou lava fatu ma faaitiitia le tau o le faatauina o fatu laau.
O ituaiga aganu'u e matua'i fua tele ma e o'o atu i le 12 masina e matua'i, e le pei o suckers masani e o'o atu i le lua tausaga e maua ai.
O nisi o ituaiga fa'i aganu'u e totōina i le itulagi e aofia ai le Fhia 17, Grand 9, William High ma Giant Kavendish, ma isi.
I le mae'a ai o le fa'ateleina o le gaosiga, o le itulagi ua avea ma ato meaai mo le Talafatai, gaosia tone o fa'i ma fualaau faisua mo le maketi.
O se punavai: https://kwaela.co.ke