O fale fa'ato'aga (galue maualuga) ua leva ona fa'aogaina e le au faifa'ato'aga e fa'alautele ai le vaitau o le tuputupu a'e ma fa'atutu vave ai fuala'au pe a fa'atusatusa i fuala'au totō i le fanua.
O le fa'atupula'ia o le atina'e o fa'ato'aga o le manatu lea o se fale fa'ato'aga e mafai ona fa'aleleia atili ai le fe'avea'i ma le fa'aogaina, ma fa'ataga ai se faifa'ato'aga e fa'atuina ni fua fa'ato'aga i totonu o le tausaga.
Ardmore, Oklahoma-based Noble Foundation su'esu'e fai togalaau Charles Rohla mauaina le lua tausaga, $144,880 fa'ameaalofa mai USDA ma le Oklahoma Matagaluega o Faatoaga, Meaai ma Vaomatua e fa'atino se su'esu'ega fa'atasi ma fale fe'avea'i. Ole fesoasoani ole a lagolago ia Rohla ile iloiloina ole aoga ole fale e mafai ona feaveai pe a faatusatusa ile gaosiga o fanua masani ma fausaga fale mautu.
"O lenei poloketi o le a faʻamanuiaina ai le au faifaʻatoʻaga faʻapitoa i le atunuʻu atoa o loʻo fiafia i le totoina o fua o le taumafanafana ma le taumalulu e faʻaaoga ai fausaga puipuia," o le tala lea a Rohla. “O le tele o tagata gaosi oloa e le masani i fale e mafai ona feaveai, o lea la o lenei suesuega o le a mafai ai e le au faifaatoʻaga ona iloa le aoga o le faʻaaogaina o le vaitau atoa o le totoina o fualaʻau."
O le sini umi o le suʻesuʻega o le iloilo lea o fale feaveaʻi ma ia aʻoaʻoina le au faifaatoʻaga fiafia i aoga o le faʻaogaina o fale i a latou faʻatoʻaga. O le a su'esu'eina e le poloketi le umi o le vaitau o le tuputupu a'e ma le aofa'i o le gaosiga o fualaau faisua filifilia e gaosia i faiga ta'itasi. O le a tu'uina atu ai fa'amaumauga e iloa ai pe mafai e nei fausaga ona fa'atuputeleina le vaitau o le tuputupu a'e o fuala'au filifilia a'o fa'ataga pea latou e fa'atūina fa'ato'aga fa'aopoopo e mafai ona manuia mai nei fausaga.
Ole su'esu'ega ole vaega ole Noble Foundation's Center for Pecan and Specialty Agriculture (CPSA). O le CPSA e faia suʻesuʻega ma faʻataʻitaʻiga e faʻaleleia ai le gaosiga faʻapea foi ma le aʻoaʻoina o tagata gaosi oloa ma le alalafaga i avanoa i faʻatoʻaga faʻapitoa. Amata i le 2017, o aso o le fanua o le a faʻatautaia i le vaitau o le tuputupu aʻe e faʻailoa ma aʻoaʻoina ai le au gaosi oloa e uiga i tekinolosi o loʻo faʻaaogaina.
"O le fiafia i faʻatoʻaga faʻapitoa e faʻaauau pea ona siʻitia aʻo faʻateleina le faitau aofaʻi, faʻaititia le avanoa o fanua faʻatoʻaga ma sili atu le fiafia o tagata faʻatau i le gaosiga o meaʻai," o le tala lea a Rohla, o loʻo pulea le CPSA. “O lenei tulaga faatupulaia ua maua ai le avanoa mo le Noble Foundation e toe iloilo atili ai lenei vaega taua o faatoaga.
"O lenei mea na amata mai le fiafia mai le tele o faifaatoʻaga o loʻo vaʻavaʻai i auala e faʻateleina ai a latou faʻatoʻaga i totonu o latou fanua," o le tala lea a Rohla. "Ua leva ona latou faʻaogaina tunnel maualuluga tumau poʻo fale faʻapipiʻi ma manaʻo e fuafua pe i ai se auala e faʻanofo ai fausaga e faʻateleina ai le fua."
Fai mai Rohla, o nisi o fausaga feaveai i le taimi nei i luga o le maketi o loʻo faʻaogaina i taʻavale poʻo ala, "o le faʻaletonu e naʻo le tasi le itu e alu ai. O le tele o faifa'ato'aga e matua la'ititi lava eka ma e leai ni mea e maua i le i ai o ni vaega tetele e mafai ona latou tu'u ai, ma e fai lava si taugata.”
Sa galue Rohla ma Leon's Greenhouses i Kingston, Oklahoma, e amata ona gaosia fale pa'u ma se fa'apotopotoga uili e sili atu ona eseese e pipii i le fale.
"E mafai ona faʻaogaina le masini e faʻanofo ai le fale faʻapipiʻi ma maua ai le avanoa sili atu i totonu o le fanua," o lana tala lea. “O se fale la'ititi, feavea'i ma pa'u o lo'o pipii i le itu. Na matou fa'ata'ita'iina pe tusa ma le ono fa'ata'ita'iga 'ese'ese o le si'itia o le fale, fa'amautu ma ave fa'atasi - o vaega uma na o le su'esu'ega."
Fai mai a ia, o le poloketi o loʻo vaʻavaʻai i fausaga e mafai ona faʻaogaina i le taimi nei, e tofu le tasi ma le ituaiga masini eseese e aveese ai mai le eleele.
O oloa o lo'o maua e iai se puipui fa'ai'u mautu ma se fasi u'amea po'o se ituaiga o puipui e fa'amautu ai le fausaga.
“E fai si ese o latou nai lo tatou,” o lana tala lea. “E fa'aaoga e se tasi se fasi u'amea tulimanu fa'atutu i luga o le ea ma alu atu ai le ta'avale i tua ma luma. O le isi e fa'aaogaina paipa lapotopoto e pipii i le palapala. O le isi e nofo i luga o paipa e mafai ona toso i tua ma luma. O le ala e fa'atapula'aina le avanoa ma mea e mafai ona e faia i lena fausaga."
Ole atugaluga tele ole fa'aletonu e mafua mai ile fausaga e feso'ota'i ma le la'au pe a si'i le fale, ae maise la'au maualuluga e pei ole tamato.
Fai mai a ia, o fale o loʻo galue lana galuega e mamanuina e le mafai ona fesoʻotaʻi ma le laʻau pe a aveese, ma e mafai ona taula i le eleele i taula o le eleele. E mafai ona fetuutuuna'i i ufi palasitika po'o ie paolo.
O fausaga e 14 futu i le 40 futu, ae o loʻo vaʻavaʻai le au suʻesuʻe i auala e tuʻu ai i latou i le pito i le pito e fausia ai se fausaga tele mo i latou e sili atu le fiafia i gaosiga faʻapisinisi.
Fai mai Rohla, o se tasi tagata fai fualaau faisua i Midwest o loʻo i ai se fausaga feaveaʻi e 22 futu le lautele ma 96 futu le umi.
“E lua itula e ave ai,” o lana tala lea. “O le matou 14 i le 40s e mafai ona fesiitai ma taula i lalo i le 15 minute. O nisi fa'atasi e mafai ona fa'agaoioi ma le faigofie ma fausia ni fausaga tetele."
A'o mana'omia e isi se pala'a lapo'a tele e fa'agaoioi, o le oloa o lo'o a'afia ai Rohla i le atina'eina e mafai ona fa'agaioi i se palau vao, po'o nisi tulaga ma ni nai auvaa.
Sloan Greenhouses ua uma ona faʻatau atu ma faʻapipiʻi le oloa, ma o loʻo alu aʻe fausaga feaveaʻi i Oklahoma ma Texas, o le tala lea a Rohla.
"Soʻo se mea e masani ona tupu i luga o alalaupapa maualuga e aoga i lenei mea," o lana tala lea. "O loʻo matou vaʻavaʻai foi i galuega na faia e le Iunivesite o Arkansas o loʻo totoina fualaʻau i luga o alalaupapa maualuluga. O loʻo matou vaʻavaʻai i nisi o na mea e faʻaaoga ai fausaga faʻafefe."
O le auala e mafai ona fe'avea'i e mafai ona fesoasoani i le au faifa'ato'aga e fa'aleleia lelei le fa'aaisa tuai e puipuia ai peaches po'o isi fa'ato'aga e ma'ale'ale i le malulu. O le fa'aogaina maualuga o le alavai mo fuala'au e mana'omia ai fo'i ni teuteuga eseese o la'au ma metotia fa'aa'oa'oga.
O faʻamanuiaga o tunnel e mafai ona feaveaʻi mo le au faifaatoʻaga laiti e maua ai faʻamanuiaga moni, o lana tala lea.
“Faatasi ai ma sina fasi fanua, e mafai ona e fa'aogaina lelei e ave ai i so'o se mea e mana'omia e puipuia ai se fa'ato'aga. Faatasi ai ma se fausaga tumau masani, o loʻo e galue ma mea o loʻo i totonu o lena fausaga lava ia i lena taimi.
E mafai ai foi e le au faifaatoʻaga ona pulea lelei tulaga o le eleele, faʻamaʻi faʻamaʻi ma le fesuiaʻiina o fualaʻau, o lana tala lea.
I totonu o le suʻesuʻega, o loʻo faʻatusatusa e le au suʻesuʻe le faʻaogaina o se fausaga feaveaʻi ma se fale tumau, ma se vaʻaiga i le tamaoaiga, faʻaogaina o tagata faigaluega ma faʻamanuiaga o gaosiga.
"O loʻo matou vaʻavaʻai e fesoasoani i le au faifaʻatoʻaga e faʻamaonia le tau o le fausaga," o le tala lea a Rohla. “E tatau ona fa’asaoina galuega. Afai o lo'o e suaina le tele o fa'ama'i fa'ama'i, o nei (fale fa'amau) e mafai ona fa'aitiitia ai le mamafa o fa'ama'i. O fa'ama'i o fuala'au 'aina e sosolo i le sausau mai o timuga, ma o se fausaga e te le maua ai se timu i totonu."
Ole fa'aopoopoga ole vaitau ole isi fa'atauga tele mo fausaga.
"Faatasi ai ma se fausaga tumau, e te le maua le aoga atoatoa o le vaitau tuputupu ae. E tatau ona e fa'amutaina se fa'ato'aga e amata ai le isi fa'ato'aga. E mafai ona e fa'aauau pea ona tuputupu a'e fa'atasi ai ma mea fe'avea'i. E umi atu le vaitau o le tuputupu aʻe o loʻo avanoa pe a ola ma nei fale.
"O loʻu lagona e mafai ona e maua pe a ma le lua pe tolu faʻatoʻaga faaopoopo pe a faʻatusatusa i le fausaga tumau," o le tala lea a Rohla.
O le galuega su'esu'e o se vaega o le 70 tausaga le matua o Samuel Roberts Noble Foundation, o se inisitituti tuto'atasi, e leai ni polofiti o lo'o fa'atautaia su'esu'ega fa'asaienisi o la'au, fa'atupuina o la'au ma polokalame fa'ato'aga e fa'aleleia atili ai fua fa'ato'aga. E talitonu faatonu o faavae o le galuega e aafia ai faatoaga i se tulaga faava o malo. O lo'o tu'uina atu fo'i e le fa'alapotopotoga foa'i i fa'alāpotopotoga alofa, a'oa'oga ma le soifua maloloina.
"O la matou misiona o le fesoasoani lea i le au faifaatoaga ia latou sini e tumau i le faatoaga," o le tala lea a Rohla. “Matou te galulue soosootauau ma le au gaosi oloa, ma o le itu i saute o Great Plains o le mea lea sa masani ona taulai i ai. I totonu o le (CPSA), o lo'o matou atia'e se fa'ato'aga fa'aa'oa'oga ma fa'ata'ita'iga e a'oa'oina ai le au gaosi o le 200 eka pe itiiti i so'o se mea e mafai ona latou faia i luga o lena fanua. Afai o lo latou fiafia i gaosiga faapisinisi, o le a matou faʻaali atu ia i latou mea e mafai ona gaosia - o se mea lena o le a matou fesoasoani i le au faifaʻatoʻaga - e oʻo lava i faʻatoʻaga tuafale.
"O la matou taulaiga o le tele lava o suʻesuʻega mo mea faʻatoʻaga i le itu i saute o Great Plains, North Texas ma saute Oklahoma," o lana tala lea. “Ua iai le suiga o le aufaifa’ato’aga ona o le to’atele o tagata e le o ni tagata fa’atauva’a ua malaga mai i le atunu’u ma fa’atau mai ni eka laiti. Matou te mananaʻo ia mafai ona fesoasoani i le faifaatoaga. ”
- Gary Pullano, faatonu lagolago