Costa Rica e tusa ma le 43,000 faifaatoaga kofe. Faaalia e le Matagaluega o Faatoaga, o le gaosiga o le kofe i le itu i saute o Coto Brus, lea e sili ona popole ai le aufaifaatoaga, ua paʻu i le 50% i le 15 tausaga talu ai ona o le suiga o le tamaoaiga ma le tau.
O le tele o le aufaifa'ato'aga kofe e 4,000 i le itumalo e maua i lalo ifo o le lima heka ta'itasi, ma o le tamaoaiga i le lotoifale - fa'apea fo'i ma le faitau afe o tagata faigaluega fa'avaitaimi mai nu'u o Panama's Ngäbe-Buglé - e fa'alagolago i le kofe e avea ma a latou tupe maua muamua. Ae Kofe arabicao le maaleale i suiga i le vevela, timuga, fa'ama'i ma fa'ama'i tuu i se tulaga lamatia tele. Ua leva ona feagai le aufaifaatoaga i aafiaga o le suiga o le tau, e pei o le sosolo o faama'i fungal i totonu o a latou faatoaga ma le taamilosaga o fuga.
O a'afiaga o le tau e le na'o le fa'amata'u o lo'o feagai ma faifa'ato'aga. I Costa Rica, Kolomupia, Kuatemala ma isi nofoaga, o le paʻu o tau o le lalolagi ua atili faigata ai mo le au faifaatoaga kofe laiti ona tumau i pisinisi. A o faatupulaia le manaoga mo le kofe, fa'atautaia e maketi a Asia, o loʻo faʻalauteleina le gaosiga - e masani lava i nofoaga e taugofie ai tagata faigaluega ma mea faʻatoʻaga. O lo'o fa'atupula'ia fo'i e le au gaosi oloa i fafo atu o Costa Rica le ituaiga kofe e taugofie, maualalo le lelei malosi. I le masina o Aukuso 2018, o le tau i le pauna o le kofe na pa'ū i lalo ifo o le $ 1, lea, mo le tele o faifaatoaga i le lalolagi atoa, e le lava e mafai ai. E ui o lenei pa'ū talu ai nei na matua ogaoga, o le fesuisuiai o le maketi o le kofe e le fou ma e masani ona afaina ai le au faifaatoaga nai lo isi i le sapalai sapalai.
Faatasi ai ma le faʻaopoopoina o le mamafa o suiga o le tau, o faiga faʻaopoopo e faʻafetaui e le lava. O lo'o galulue malosi se vaega to'aitiiti o faifa'ato'aga fa'apisinisi i Coto Brus e su'e ni vaifofo fou e puipui ai lo latou lumana'i - ma ua latou suia le uiga o le avea ma faifa'ato'aga kofe i lenei vaitau fou.
Malosiaga Tu'ufa'atasi e Fesoasoani i le Aufaifa'ato'aga Sauniuni mo Suiga o le Tau
"E taua le puipuia o le uiga o le avea ma tagata gaosi kofe, ae ia mafai foi ona nofo i se laulau pisinisi," o le tala lea a Armando Navarro, o se faifaatoaga e 44 tausaga le matua i Coto Brus.
Navarro e taʻitaʻia se vaega o faifaʻatoʻaga 10, e taʻua o Exportaciones Aromas Coffee, o loʻo tu i luga mo a latou pisinisi ma mea fou. Na fa'atasia e lo latou naunau fa'atasi mo le sailia o ni fofo fou i fa'amata'u o lo'o feagai ma fa'ato'aga kofe, na fa'atūina ai e le au faifa'ato'aga se fa'apotopotoga i le lima tausaga talu ai. O loʻo latou faʻaogaina le latou faʻavae e alu ai i le mea e toʻaitiiti faifaatoaga kofe i Coto Brus na muamua atu, ma fausia ni fesoʻotaʻiga fou ma kamupani a le malo ma kamupani tumaoti. O nisi o latou ausia o se poloketi a le malo ma le tumaoti e fausia ai se fale gaosi kofe i totonu o le atunuu, avanoa i tau o oloa siiatoa mo meafaifaatoaga e pei o fetilaisa, se polokalame o tusipasi mo faatoaga e lelei agafesootai ma le siosiomaga, ma faiga faapaaga a le aufaipisinisi.
O le feutana'i fa'atasi ma le au fa'atau oloa mo mea faigaluega e pei o le fetilaisa e fesoasoani e fa'aitiitia ai tau o faifa'ato'aga. A'o pa'ū le tau o le kofe i le lalolagi atoa, o le puleaina o tau o gaosiga i fa'ato'aga e taua tele mo le tumau i pisinisi.
Fa'aonaponei ma Fa'asalalauga i Mauga Green o Coto Brus
O loʻo faʻatupulaʻia le faʻalauiloaina o nisi faifaatoaga kofe i Coto Brus o le faʻataʻitaʻiga masani o le gaosiga (lea e ave ai e le faifaatoʻaga lana seleselega i le kofe i le lotoifale poʻo le gaosiga, ma e le auai i le gaosiga poʻo le maketiina) ua le toe aoga mo le tele o tagata gaosi oloa i le lotolotoi o le pa'u o tau kofe faavaomalo. I le a'oga talu ai nei mo le fetu'una'iga o le tau, sa fa'atulagaina e le WRI ma le Matagaluega o Fa'ato'aga, o se faiga fa'aonaponei o lo'o fa'atupula'ia na maua ai le fiafia ma le fa'alogoina o se fua fa'atatau taua.
Ua iloa e le au faifaatoaga o Exportaciones Aromas Coffee o le tumau i le kofe, o le pisinisi o le ki. O lona uiga o le fa'afeso'ota'i sa'o i le au fa'atau atu, tagata fa'atau ma tagata fa'atau le tau fa'aopoopo o le kofe e sili ona lelei, fa'ailoa atu faiga gafataulimaina o le si'osi'omaga ma agafesootai, ma fa'amautinoa le fa'amauina o oloa ta'itasi a faifa'ato'aga.
O le faigapa'aga a le aufaifa'ato'aga ma le kamupani la'u kofe o le Cafinter ua fesoasoani ia i latou i le fa'alauiloaina o vai fa'asusu e fa'asaoina ai le vai ma fa'ata'ita'i ai ituaiga kofe fou e iai uiga fa'apitoa e pei o le sili atu o le tau po'o le fa'ata'ita'iina o le tofo.
O la latou fale gaosi fou, o le muamua o lona ituaiga o loʻo faʻatautaia e se vaega toʻaitiiti, tutoʻatasi i Costa Rica, o se faʻataʻitaʻiga atoatoa o suiga na faia i Coto Brus. O lea la'au e mafai ai e faifa'ato'aga ta'ito'atasi ona fa'a'ese'ese lana kofe, lafo atu fa'ata'ita'iga i le au fa'atau atu, ma feutaga'i sa'o ma tagata fa'atau. O le su'eina o vaega o kofe i tua i fa'ato'aga ta'itasi, ma le fa'ate'aina o tagata fai fa'ato'aga, e mafai ai e faifa'ato'aga ona maua tau maualuluga e fa'atatau i le lelei o a latou kofe ma a latou faiga fa'atumauina.
"Ou te fiafia i laʻu faatoaga," o le tala lea a 31-tausaga le matua faifaatoaga ma le sui usufono o Lainekel Zamora. “E matua mamalu lava. O le mea e tatau ona fai o le fetuutuunai o oe lava, vaʻai poʻo le a le mea sili ona lelei mo le gaosiga ma le faʻatau pisinisi. O le manatu o le auina atu i fafo o oloa maeʻa e mafai ona suʻeina, ma e mafai e se tagata faʻatau i Iapani ona vaʻai i se fesoʻotaʻiga i luga o la latou telefoni na sau ai le kofe, mo i latou e aʻoaʻo ai e uiga i lona siosiomaga ma agafesootai.
O le fa'aopoopoina o le puipuiga o tupe maua e fesoasoani e fa'atupula'ia ai le maufetuuna'i o faifa'ato'aga i a'afiaga o suiga o le tau, lea e ono fa'aleagaina ai fuala'au ma 'ai atili ai i tupe mama. Mo nei faifaatoaga, o le faʻaleleia atili o tupe mama ma le fausiaina o se puipuiga tau tamaoaiga mo taimi faigata - pe mai le faʻateleina o timuga le mautonu, vevela vevela poʻo le sosolo o faʻamaʻi - e taua.
Fa'ato'aga Kofe gafataulimaina e manuia ai le nu'u atoa
O le to'atele o tagata i Costa Rica e fa'apea ua le toe aoga le fa'ato'aga kofe masani. Ua tele lava ina lafoa'ia e le autalavou le fa'ato'aga o kofe ma o lo'o va'aia e nu'u i tua se malaga i taulaga. O faiga fou a le aufaifa'ato'aga a Coto Brus o se taumafaiga tu'ufa'atasi e fa'afetaui le to'aga o le kofe i tulaga fou ma fa'atupu fa'ata'ita'iga pisinisi e fa'atumauina ai aiga faifa'ato'aga ma nu'u e o'o lava i se lumana'i le mautinoa.
O le fa'aleleia o tupe maua a latou fa'ato'aga e le na'o le aveta'avale. O sui o le Exportaciones Aromas Coffee ma isi faifaatoaga i le itumalo e masani ona talanoa e uiga i agafesootai ma le siosiomaga mo faiga gafataulimaina. O nisi o faifaatoaga a le itumalo ua faamaonia a latou faatoaga e ala i le polokalame a le atunuu ua faaigoaina Polokalama Bandera Azúl Ecológica. O lo'o fa'amalosia e le polokalame le totōina o le kofe i lalo o le paolo o la'au 'ese'ese (e fa'aleleia ai le olaola, puipuia le tafia, fa'asa'o le nitrogen ma puipuia punavai), fa'aaoga su'esu'ega o le palapala e fa'avasega ai fetila'ai ma puipuia le palapala, toe fa'aaogā otaota na gaosia i a latou fa'ato'aga, ma sili atu.
Faatasi ai ma laina o kofe totō paolo, na faamatala ai e Zamora, “E toatele tagata e faalagolago i au filifiliga mo le faatoaga. O nu'u nu'u e fa'alagolago tele i lea tamaoaiga. E le na'o lo'u aiga. E tatau ona e nofouta ma mafaufau e uiga i tiute faʻaagafesootai. I le faaiuga o le aso, matou te mananaʻo e faʻaopoopo a matou tamaʻi fatu oneone e tuua ai lenei lalolagi e sili atu nai lo le mea na matou mauaina."
Fetuuna'i Fa'ato'aga i Suiga o le Tau e Mana'omia ai le Auai o Tagata Uma
O vaega e pei o le Exportaciones Aromas Coffee o le a le manuia pe a aunoa ma le faʻaleleia o gafatia, punaoa ma avanoa i faʻalapotopotoga autu e ofoina atu e Costa Rica. I le mafutaga faaleaoaoga mo fetuunaiga o le tau, lea na faia i le fale gaosi oloa fou a le vaega, na faamatalaina ai e le au faifaatoaga le tele o tagata taaalo o loʻo aʻafia i le kofe a Costa Rica. Mai fa'alapotopotoga tau tupe i tagata su'esu'e kofe, ma mai NGO i agronomists ma fuafuaga a le malo, o le lagolago o lo'o avanoa o se aseta tele mo faifa'ato'aga o lo'o la'a atu i ala fou o gaosiga. O le Institute for Rural Development, le Costa Rican Development Bank, ma Fundecooperación, mo se faʻataʻitaʻiga, e tuʻuina atu i le au faifaatoʻaga ni fesoasoani ma nonogatupe maualalo. Ole National Coffee Institute (ICAFE) e maua ai fatu kofe taugofie, lapataiga vave mo faʻamaʻi faʻamaʻi ma faʻamaʻi, ma suʻeina ituaiga kofe fou i le fanua. O le Matagaluega o Faatoaga, faatasi ai ma ona sui faaopoopo i le atunuu, o loo faatinoina aoaoga taua ma fesoasoani faapitoa mo le aufai faatoaga.
I le feagai ai ma suiga o le tau ma isi luitau, galulue faatasi i le malo, pisinisi ma sosaiete lautele. O le galulue faʻatasi e mafai ona maua ai avanoa mo mea fou ma pisinisi, ma faʻatagaina tupulaga fou ma matutua atu e olaola.
"E le o manino ia i matou le mea o le a tupu i le 2030," o le tala lea a Navarro. “O le mea sili e mafai ona tatou faia o le faʻaauau pea ma faʻataʻitaʻiga lelei: faʻaaoga ituaiga [kofe] fou, fai gaioiga i le vaega o le faʻasao. E tele mea e mafai ona fai ma o le mea lena o loʻo matou faia."
O su'esu'ega a le WRI i le vaega kofe a Costa Rica ma le mafutaga talu ai nei na mafai ona maua e ala i le lagolago mai le Federal Ministry of Economic Cooperation and Development (BMZ) a Siamani.
FA'AMATALAGA A LE FA'ATONU, 9/26/19: O se lomiga talu ai o lenei blog na ta'ua ai o le asosi a le aufaifa'ato'aga kofe i Coto Brus e 16 sui ma e ta'ua o le Centro Agrícola Cantonal. Ua matou faʻasaʻo le blog e faʻaalia ai o le vaega e 10 sui aloaia (e oʻo mai ia Setema 2019), ma e taʻua o Exportaciones Aromas Coffee. Matou te salamo i le mea sese.
O se punavai: https://www.wri.org